|
Cagimizi
Hazirlayan Dusunce |
|
|
|
|
|
|
Perde Aciliyor
IO.4000 yillarinda,batakliklari kurutan, sulama kanallari
acan, su taskinlarina karsi setler kurarak sehirlerinin etrafini surlarla
ceviren Asyali gocmenlerin yerlesimiyle tarih sahnesine cikan Mezopotamya,
sirasiyla Tevrat,Incil ve Kuran'da yerini bulan dini efsaneler
yaratmis.Dini inanislar ve sosyal inanc sistemi Anadolu kulturunu de
dogrudan etkilemis.Tabii bu etkilenme iki tarafli.Ortaya cikan sentez ise,
giderek goksel dinler uzerinde agirligini hissettirmis.IO 15. yy'dan
itibaren,Yunanistandaki Miken uygarliginin deniz ticareti yaparak bu bolge
ile tanismasi sonucu bircok inanc kavrami bati'ya tasinmis.Ozan Homeros
Ilyada ve Odysseia'sinda bu efsanelere yeni bir yorum getirmis,
Hesiodos'ta evrenin ve dunyanin yaratilisi konularina cozum saglamaya
calisarak, antik inanc sisteminin bu efsanelerin etkisinde gelismesine
sebep olmustur. Unlu Tufan efsanesi ile buna kaynaklik eden Gilgamis
destani guzel bir ornek.Gerci yeni bulgular eski bir göl olan
Karadeniz'in, Bogazdan gecen su ile dolarak etrafindaki yerlesim
alanlarini bastigini ileri surmekte ama o zamanki Mezopotamya'nın Fırat
ve Dicle sayesinde sanki bir bataklik gibi oldugu da unutulmamali. |
|
|
|
|
Inanc Ortakligi
Sonsuz yasami arama herseyin bir sonu oldugunu goren
insanoglunun en eski ve en ulasilmasi guc cabalarindan biri.Gilgamis'in
sonsuz yasam otunu aramasi,Buyuk Iskenderin ascisi Andreas'in buldugu
sonsuz yasam kaynagi veya dogu halk hikayelerinden birinde Iskender ve
Hizir'in bu kaynagi aramalari, Islam inanisinda Hizir-İlyas
ikilisinin arkadasligi,Antik Yunan'daki, dostluk ve kardeslik simgesi iki
genc hakkindaki anlatimlar, sonlu ve sonsuz yasam ikileminin bazi
ornekleri. Kurban inanci hemen hemen butun dinlerde yer almakta. Ibrahim
peygamber ile eski Yunanda Agamemnon ve Kral Athamas sanki ayni kisilermis
gibidir. Melek inanci acisindan da buyuk benzerlikler var. Gabriel,Cebrail
ve Hermes sirasiyla Tevrat ve Incil,Kuran ve eski Yunan'da anlatilan ayni
varliktir sanki.Oteki dunya veya cennet-cehennem kavramlari
acisindan da durum pek farkli degil. Tek ve cok tanrili dinler bu konuda
buyuk benzerlikler gosterir. |
|
|
Anadoludan
Yansimalar
Ilk cagda Bati Anadolu o zamanki dunya uygarliginin en ust
noktasini temsil etmekteydi. Kuzeyde Mysia, daha asagida Lydia, sonra
Karia en guneyde ise bugunku Mugla ve Antalyanin bir kismini icine alan
Lykia bolgesi bulunuyordu. Bu bolgelerdeki insanlar eski Yunanlilari
sevmez ve iclerine sokmamaya gayret ederlerdi.Ancak IO 11 yy.ortalarindan
itibaren once Karia bolgesınden baslayarak sonrada daha genis bir
alana yayilan bir Helenlestirme ve kolonizasyon hareketi baslamis. Tabii
bu sirada zaman zaman kiyimlar da yapilmis.Zaman icinde helenler ve yerli
halkin karismasi sonunda olusan kultur sentezi dinden soyutlanmis
felsefenin gelisimine zemin saglamis.Ornegin, Miletoslu Thales,
Anaksimandros ve Anaximenes topluca Miletos okulunu olustururlar. Bunlar
kendilerine Philosophos (Bilgelik sever,bilge) adi yerine Physiologos (Doga
bilimcisi) adini vermisler. Bu dusunurler, Sokrates,Platon ve Aristoteles
ile bir baska uclu olusturan Yunanli dusunurlerden yuzelli yil once
yasamislar ve olusum felsefesinin babasi Herakleitos ile beraber bilimsel
dusuncenin ilk temelini atmislardir. Batı Anadolu kentleri zamaninin
en modern mimarlik esaslarina gore kurulmus ve hayatin gereklerine gore
teskilatlanmis, duzensiz, pislik icindeki sehirlerde yasayan ve sabun
yerine yag/koku karisimi kullanan Helenler'den cok daha uygar bir topluma
yerleske saglamislardi.Didim bölgesine sahil yolu ile gidenler ornek
olarak Priene ve Miletos'un kalintilarini hala gorebilirler. . |
|
|
|
|
Sentezin Masali
Anadolulu Homeros ile Turk dunyasinin Dede Korkut'u arasinda cok
benzerlikler var. Gerci bilgilerimize göre ikisinin yasadiklari donemler
ve cografya cok farkli ama gerek nerede dogup yasadiklari, hatta yasayip
yasamadiklari ve gerekse de destanlari veya masallari arasindaki carpici
benzerlikler ama en onemlisi o zamanki ve daha sonraki halk dusuncesının
olusumuna yaptiklari katkilar onlari benzestiriyor. Homeros'un
destanlarindaki oykuler daha onceki donemlerde de biliniyordu ve bu
masallarin kaynaklari zaten vardi. Dede Korkut masallari ise kentsel degil
ama gocebe bir toplumun kendine has gelenek, inanc ve uygarligini
yasattigindan, Homeros'tan etkilenme hatta onun farkli kulturunu bilme cok
dusuk bir olasilik. Ama sonucta gelenekler ve ortak mirasimiz onlari
Anadolu'da birlestirerek anlattiklari olaylarin benzer daha da ilerisi
ortak yanlarini kesfedebilmemize firsat sagliyor. Insan dusuncesinin
Bati ve Dogu sentezini arastirmak ve ortak dusunce gelisiminı daha
dengeli bir baza oturtabilmek 10 Bin yillik kultur tarihi ile dunyanin en
zengin dusunce birikimine sahiplik etmis bu topraklardaki uygarliklarin
daha iyi anlasilabilmesinden gecer. |
|
|
Son Söz. Insan dusunce
gelisimi, dogdugu
topraklardan bagimsiz olarak tüm insanligin ortak malidir. Bu dunya
uzerinde belirdigimizden beri olusturdugumuz dusunce birikimi, kulturlerin
birbirlerini etkilemeleri ve devamli bir sentez icinde olmalarindan oturu
her yeni kusaga daha az farkli ve daha butunsel yansimaktadir. Bu gelisim
onlenemez. Burada en onemli olan sadece yabanci oldugu icin bir seyi
red etme yerine anlamaya ve yararlanmaya calismaktir. Cagimiz artik bir
kavga cagi degil ama uyum, hosgoru ve biribirimize saygi cagidir. Uygar
insana yakisan da boyle bir ortamdir.
|
|
|
|
|
|
|